Anticonceptie

Dit kan op meerdere manieren:

• door toediening van stoffen die voorkomen dat eicellen bij de vrouw uitrijpen en de eisprong optreedt (dit gebeurt bijvoorbeeld bij de pil)
• door ervoor te zorgen dat de zaadcellen en de eicellen elkaar niet kunnen bereiken (dit gebeurt bijvoorbeeld bij gebruik van een condoom)
• door geen gemeenschap te hebben tijdens de vruchtbare periode (timen van de eisprong) of door geen zaadlozing in de schede te hebben (‘voor het zingen de kerk uit’, of coitus interruptus)
• door te voorkomen dat een bevruchte eicel zich in de baarmoeder nestelt (dit gebeurt bijvoorbeeld bij het spiraal)

Vraag u bij de keuze af hoe lang u een anticonceptiemethode zult gebruiken, wat de voor- en nadelen zijn en welke bijwerkingen de methode kan hebben. Bij trombose bij uzelf of in de familie moet u voorzichtig zijn met hormonale middelen, overleg dan met uw arts.

Indeling van anticonceptiemethoden

Uitgaande van de manier waarop anticonceptie werkt, kunnen we de methoden als volgt indelen:

• combinatiemiddelen met oestrogenen en progestagenen: pil, ring, pleister
• middelen met alleen progestageen: minipil, prikpil, hormoonstaafje, spiraal
• intra-uteriene methoden
• natuurlijke methoden
• barrièremiddelen
• klassieke methoden
• definitieve methoden

• combinatiemiddelen met oestrogenen en progestagenen
• middelen die alleen progestagenen bevatten

1. Combinatiemiddelen met oestrogenen en progestagenen: pil, ring, pleister

Deze middelen bootsen een normale menstruatiecyclus na. De oestrogenen zorgen voor een regelmaat in het vloeien. Van progesteron bestaan verschillende soorten. Iedere maand, in de stopweek, treedt een bloeding op die op een menstruatie lijkt, maar onttrekkingsbloeding wordt genoemd.

2. Middelen met alleen progestagenen: minipil, prikpil, hormoonstaafje, hormoonspiraaltje

Bij het gebruik van middelen die alleen progesteron afgeven is vaak geen menstruatiecyclus meer herkenbaar. Ongeveer eenderde van de vrouwen heeft helemaal geen bloedverlies meer, eenderde heeft nog een herkenbare cyclus maar minder bloedverlies, en eenderde heeft bloedverlies dat niet te voorspellen is, wat soms hinderlijk wordt gevonden. Het totale bloedverlies is bij het gebruik van deze middelen echter minder dan wanneer er geen hormonen zouden worden gebruikt. Ook als de bloedingen wegblijven, is het middel betrouwbaar. Middelen met alleen progestageen worden nogal eens gebruikt in het kraambed en bij borstvoeding.

Voordelen:

• betrouwbaar
• vaak minder bloedverlies
• vaak minder pijn tijdens de bloeding eventueel minder premenstruele klachten
• minder risico op goed- en kwaad- aardige gezwellen aan baarmoeder en eierstokken

Nadelen/verhoogde kans op:

• hart- en vaat- ziekten, vooral in combinatie met roken
• veneuze trombose, vooral in de eerste maanden na het starten
• mogelijk lichte stoornissen in de suikerstofwisseling
• zeer geringe verhoging van de bloeddruk
• goedaardige aandoeningen van de lever
• zeer gering verhoogde kans op borstkanker

De combinatiemiddelen behoren tot de meest betrouwbare vormen van anticonceptie. Als u met een combinatiemiddel begint, kunt u korte tijd – enkele weken tot maanden – in meer of mindere mate misselijk zijn, gespannen borsten hebben, of misschien minder zin hebben in seks. Het is ook mogelijk dat er tussentijds lichte bloedingen optreden (‘spotting’). Meestal verdwijnen deze klachten vanzelf, maar als ze langer aanhouden, kunt u proberen of ze verdwijnen met een andere pil. De kans op trombose (een bloedprop in een ader) is heel licht verhoogd bij gebruik van de pil.

Anticonceptiepillen die desogestrel, gestodeen of cyproceteron-acetaat als progesteron bevatten geven mogelijk een hogere kans op trombose. Als trombose bij u of uw naaste familie voorkomt, kan bij u onderzoek nodig zijn naar erfelijke stoornissen in de bloedstolling (bijvoorbeeld Factor V). Bespreek dit met uw arts. Als u rookt en zeker als u ouder bent dan vijfendertig jaar en daarbij de pil gebruikt hebt u een sterk verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

Soms treedt daarom wel een eisprong op, maar de kans op een zwangerschap is zeer klein: het slijmvlies van de baarmoeder wordt niet aangemaakt. Het hormoonspiraal kan, zeker in de eerste maanden, onregelmatig bloedverlies veroorzaken en soms buikpijn. Na een jaar gebruik van het hormoonspiraal is 80 procent van de vrouwen tevreden. Ongeveer 25 procent heeft geen menstruaties meer, ongeveer 50 procent heeft nog wel bloedverlies, maar veel minder.

Voor- en nadelen van progestageen-alleen middelen

Ook hier geldt: minder bloedverlies bij een betrouwbaar anticonceptiemiddel. Met uitzondering van de minipil (die u dagelijks moet innemen) hoeft u bij deze middelen niet dagelijks aan de anticonceptie te denken. De prikpil geeft twaalf weken bescherming tegen een zwangerschap, het staafje doet dat drie jaar en het hormoonspiraal vijf jaar. Deze middelen geven, als u rookt, geen extra risico op hart- en vaatziekten, zoals wel het geval is bij de combinatiemiddelen. Komt in uw naaste familie of hebt uzelf trombose, dan moet u dat met uw arts bespreken. Het meest genoemde nadeel bij de middelen die alleen progesteron bevatten is de onvoorspelbaarheid van het bloedverlies: in de eerste drie tot zes maanden kan er, zeker in het begin, vrijwel dagelijks bloedverlies zijn. Daarna is er nog af en toe een bloeding op niet te voorspellen tijdstippen; op den duur kan het bloedverlies helemaal wegblijven.

De belangrijkste werking van het koperspiraal is het inactief maken van de zaadcellen, waardoor deze niet meer in staat zijn een eicel binnen te dringen. Ook verandert het koperspiraal het baarmoederslijmvlies, zodat een eicel die toch bevrucht is zich niet kan innestelen. Bevruchting komt overigens zelden voor. Het hormoonspiraal beïnvloedt het slijm van de baarmoedermond zodat de zaadcellen minder goed in staat zijn door de baarmoedermond te gaan. Ook wordt het slijmvlies van de baarmoeder minder opgebouwd zodat innesteling nauwelijks voorkomt. Beide spiralen kunnen ten minste vijf jaar blijven zitten en kunnen meestal gemakkelijk verwijderd worden.

Voor- en nadelen van de spiralen

Spiralen zijn net zo betrouwbaar als hormonale anticonceptiemethoden. Het grote voordeel kan zijn dat u minimaal vijf jaar niet meer aan anticonceptie hoeft te denken. Een belangrijk nadeel van een koperspiraal is de kans op een iets langere menstruatie waarbij wat meer bloedverlies kan optreden.

Ook kan de menstruatie pijnlijker zijn. Bij het hormoonspiraal kunt u onregelmatig bloedverlies (die voornamelijk tijdens de eerste maanden van het gebruik optreedt) als een nadeel ervaren (zie Middelen met alleen progestageen).

Bij en na het inbrengen van een spiraal is er een kleine kans op een ontsteking van de baarmoeder en/of de eileiders (zie SOA en eileiderontsteking). Dit kan gevolgen hebben voor uw vruchtbaarheid. Soms wordt daarom voor het inbrengen een kweek van de baarmoedermond afgenomen en schrijft de arts zo nodig antibiotica voor, voor u en eventueel voor uw partner.

De temperatuur stijgt ongeveer 0,5-1 graad Celsius na de eisprong en de baarmoeder maakt rond de eisprong slijm aan om het vervoer van de zaadcellen te verbeteren. Het meten van de temperatuur – met of zonder microcomputers – en het beoordelen van alleen het cervixslijm als enige methode zijn aanzienlijk minder betrouwbaar. Het is ook mogelijk om door middel van een urinetest (te verkrijgen bij apotheek en drogist) de waarde van het LH (Luteiniserend hormoon is het eispronghormoon) te bepalen om zo uw vruchtbare dagen te weten. Deze test is matig betrouwbaar: van de vrouwen die hem goed toepassen, wordt elk jaar toch nog 6 procent zwanger.

Volledige borstvoeding betekent dat de borstvoeding niet mag worden afgekolfd en dat de baby geen andere voeding tussendoor mag krijgen. Zodra u bloedverlies krijgt, bestaat er weer een kans op een zwangerschap en moet u anticonceptie gebruiken. De betrouwbaarheid van de LAM-methode neemt na enkele maanden altijd af en na zes maanden is een andere vorm van anticonceptie nodig.

Voor- en nadelen van de natuurlijke methoden en de LAM

Borstvoeding heeft een natuurlijke anticonceptieve werking. Deze vorm van anticonceptie verstoort het natuurlijke proces na een bevalling niet. De methode is redelijk betrouwbaar, maar alleen als er geen bloedverlies optreedt in de eerste zes maanden na de bevalling en alleen bij volledige borstvoeding. De natuurlijke methoden volgen de biologische processen in het lichaam zonder ingrijpen van buitenaf, maar een nadeel is dat zij niet erg betrouwbaar zijn. Bovendien is de periodieke onthouding een intensieve methode die dagelijks tijd en aandacht vraagt.

• condoom (mannen- en vrouwencondoom)
• ring (pessarium occlusivum of diafragma)
• siliconenkapje

 

Voor- en nadelen van de barriëremiddelen

Bij barriëremiddelen worden de natuurlijke processen in het lichaam niet beïnvloed. Bovendien beschermen condooms tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s). Een nadeel is de geringe betrouwbaarheid. Sommigen vinden het gebruik van barriëremiddelen storend voor de seksuele beleving.

• sterilisatie van de man
• sterilisatie van de vrouw

Voor- en nadelen van de definitieve methoden

De definitieve methoden zijn zeer betrouwbaar (maar nooit 100 procent) en u hoeft nooit meer aan anticonceptie te denken. De normale menstruatiecyclus wordt niet beïnvloed, maar als u eerder de pil gebruikt hebt en uw ‘eigen’ bloedingspatroon weer terugkrijgt, kan dat tegenvallen. Ook zijn er vrouwen die spijt krijgen, vooral als zij nog jong(er) zijn, geen kinderen hebben of een jongste kind jonger dan een jaar, of als hun relatie niet stabiel was toen zij voor deze methode kozen.

Hormonale middelen die u zelf moet ‘bijhouden’ blijken minder betrouwbaar te zijn: u kunt ze vergeten of verkeerd gebruiken. Hiertoe behoren de anticonceptiepil, de anticonceptiering, de anticonceptiepleister, het condoom, het diafragma of pessarium, het siliconenkapje, de zaaddodende middelen en de methode waarbij u uitrekent wanneer er een eisprong is.

Betrouwbaarheid

De betrouwbaarheid van een voorbehoedmiddel wordt aangegeven met een cijfer. Dit cijfer geeft aan hoeveel vrouwen op de 100 vrouwen zwanger worden in de jaren na start van een methode van anticonceptie. Meestal worden er twee cijfers gegeven: het theoretische cijfer geeft de kans op een zwangerschap weer bij optimaal en nauwkeurig gebruik, het praktische cijfer de kans op zwangerschap in de dagelijkse praktijk. Hoe lager het cijfer, hoe betrouwbaarder de methode. Een overzicht van de kans op zwangerschap wordt weergegeven in onderstaande tabel. Bij de meeste anticonceptiemethoden geldt dat de kans op een zwangerschap in de eerste paar jaar van gebruik groter is dan in de jaren daarna.

Als er geen stopweek is geweest, dus als u de pil gewoon hebt doorgeslikt, is morning-after-anticonceptie niet nodig. Overleg bij twijfel met uw arts.

• U hebt tijdens de vruchtbare dagen geen anticonceptie gebruikt.
• Het condoom is afgegleden of gescheurd.

U moet de morning-afterpil zo snel mogelijk innemen. Als u kiest voor een koperen spiraal wordt soms een antibioticum voorgeschreven om een infectie van de eileiders te voorkomen. Het spiraal kunt u daarna eventueel vijf jaar als anticonceptiemiddel gebruiken.

Geen enkele anticonceptie geeft 100 procent betrouwbaarheid. Bedenk daarbij dat u niet beschermd bent tegen seksueel overdraagbare aandoeningen (zie ook SOA en eileiderontsteking) als u geen condoom gebruikt. Voor bijna elke methode van anticonceptie moet u zelf bijbetalen. Bespreek met uw arts de mogelijkheden die uw voorkeur hebben en overleg met uw verzekering over eventuele vergoedingen.